مرکز مطالعات آینده پژوهی و توسعه استراتژیک

سعید رهنما

آینده پژوهی همان گونه که از ظاهرش پیداست تعریف مشخصی دارد، ولی جهت آشنایی بیشتر شما تعاریف گوناگون این مفهوم را بررسی می کنیم :

* آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش ‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگو‌ها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه ریزی برای آن ها می‌پردازد. آینده پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات (یا تغییر نکردن) «امروز»، واقعیت «فردا» تولد می‌یابد.

* آینده پژوهی معادل لغت لاتین «Futures Study» است . کلمه جمع Futures به این دلیل استفاده شده‌ است که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدلوژی‌ها و بجای تصور «فقط یک آینده»، به گمانه زنی‌های سیستماتیک و خردورزانه، در مورد نه فقط «یک آینده» بلکه «چندین آینده متصور» مبادرت می‌شود.

* موضوعات آینده پژوهی در برگیرنده گونه‌های «ممکن» ،«محتمل» و «مطلوب» برای دگرگونی از حال به آینده می‌باشند.

* آینده ‏پژوهی به منظور پایش تغییرات جهانی، بخصوص در حوزه فناوری اطلاعات و نیز مشخص نمودن آینده ‏های ممکن، محتمل و مرجح و مطلوب می‏ باشد.

* آینده‏ پژوهی علم و هنر طراحی آینده و شکل بخشیدن به قدرت‏ های سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... می‏ باشد.

* آینده ‏پژوهی در حقیقت دانش و معرفت شکل بخشیدن به آینده به گونه‏ ای آگاهانه، فعالانه و پیش ‏دستانه است. همان دانش و معرفت سترگی که می‏ تواند بذر رویاها، آرزوها و آرمان‏ های نجیب و اصیل یک فرد، سازمان و یا ملت را بارور سازد.

* در حالی که گذشته، حال و آینده همگی به نوعی به هم وابستگی متقابل دارند، ولی در تنها نقطه‏ ای که می‏ توان آینده را تغییر داد، زمان حال است.

* آینده ‏نگاری فرایندی روش‏ مند، مشارکتی و گردآورنده ادراکات آینده است که چشم ‏اندازی میان‏ مدت تا بلندمدت را با هدف اتخاذ تصمیمات روزآمد و بسیج اقدامات مشترک بنا می سازد.

* آینده ‏پژوهی ترسیم رویدادهای آینده است و پژوهشی است توصیفی که به توصیف نادیده ‏ها و ناشنیده ‏ها در آینده می‏ پردازد. پژوهشی است با صدها فرآیند در مورد جهان آینده سروکار دارد.

* هر کسی باید در رشته خودش یک آینده ‏پژوه باشد. آینده ‏پژوهی یک رشته میان‏ رشته‏ ای است و در تمام حوزه ‏ها کاربرد دارد.

* آینده‏ پژوهی یعنی پژوهش آینده یعنی معطوف شدن دیدگاه فرد، جامعه و کشور به آینده. 

* آینده‏ پژوهی دانش و معرفتی است که چشم مردم را نسبت به رویدادها، فرصت‏ ها، مخاطرات احتمالی آینده باز نگه دارد. ابهام ‏ها و تردید ها و دغدغه‏ های فرساینده مردم را می‏ کاهد، توانایی انتخاب هوشمندانه جامعه و مردم را افزایش می‏ دهد و به همگان اجازه می‏ دهد تا بدانند که به کجاها می‏ توانند بروند (رویکرد آینده تحلیلی یا اکتشافی)، به کجاها باید بروند (آینده هنجاری) و از چه مسیرهایی می‏ توانند به سهولت بیشتری به آینده‏ های مطلوب خود برسند (رویکرد تصویر برداری و یا راهبردهای معطوف به آینده‏ سازی).

* آینده‏ پژوهی در واقع دانش و معرفت شکل بخشیدن به آینده عموم مردم است، و مردم بی آنکه درس آینده ‏پژوهی خوانده باشند به طور شهودی یا تجربی آینده‏ نگری می‏ کنند .

* آینده ‏نگاری فرآیندی روشمند، مشارکتی و گردآورنده ادراکات آینده است که چشم‏ اندازی میان‏ مدت تا بلندمدت را با هدف اتخاذ تصمیمات روزآمد و بسیج اقدامات مشترک بنا می‏ سازد.

* آینده ‏پژوهی مطالعه نظام‏ مند آینده‏ های ممکن ، محتمل و مرجح (مطلوب) و دیدگاه‏ ها و جهان‏بینی‏ ها و اسطوره‏ های بنیادین هر آینده است.

* آینده‏ پژوهی یک رشته بین رشته ‏ای است و در تمامی رشته‏ ها کاربرد دارد.

* تا حدود زیادی آینده متأثر از افعال و اعمال انسان امروز است .

* آینده ‏پژوهی در زمره فناوری‏ های نرم قرار می‏ گیرد. در حال حاضر، جریان حاکم بر دنیا غلبه اندیشه نرم و غلبه فناوری نرم بر سخت است. اگر در گذشته جنگ نرم پشتوانه جنگ سخت بود، امروز جنگ سخت پشتوانه جنگ نرم می‏ باشد.

* آینده‏ پژوهی شاخه‏ ای از علم و فناوری است که با کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا سر و کار دارد.

* آینده‏ پژوهی یک علم است، چون مبانی معرفتی و نظری دقیق و متدولوژی علمی دارد و در دانشگاه ‏های پیشرفته دنیا به عنوان یک رشته تحصیلی آموزش داده می‏ شود.

* آینده ‏پژوهی یک فناوری است ، چون بر پایه مجموعه ‏ای از تکنیک‏ های علمی و تجربی استوار است و می تواند در حل و فصل مسایل پیچیده جامعه و هم‏چنین در ساختن آینده به کار آید.

* علم نوین (اثبات گرا) زیرمجموعه نسبتاً کوچکی از دانش بشری است. علم اثبات گرا یا تجربه گرا را می توان مجموعه ای از دانستنی ها و معلوماتی دانست که براساس تجربه یا آزمایش منظم و قابل کنترل حاصل می شود. واژه علم اگرچه در طول قرون متمادی به کار رفته است، اما از دوران تجدید حیات علم رنسانس در این معنا (دانستنی های تجربی و آزمایشی) منحصر شده است. به عبارت دیگر، انسان، معلومات خود را همواره به این روش گردآوری نکرده است، بلکه قبل از دوران رنسانس "علم" به معنای عام آن یعنی "دانستنی"

رواج داشت. از اوایل قرن شانزدهم روش های تحقیق در رویکرد اثبات گرایی تثبیت شد. تجربه، آزمایش، اندازه گیری و کاوش های هدف گرا و نظام مند ارکان اصلی روش های تحقیق اثبات گرایانه اند.

علم، رویکرد ویژه ای برای کشف واقعیت از طریق تجربه شخصی است. به عبارت دیگر علم، نگرش ویژه ای به فعالیت های تحقیقاتی ارائه می دهد. (رهنما، 1390)

گستره وسیعی از دانش بشری فراتر از دسترسی علم اثبات گرایانه است. جوامع بشری شاهد تحولات و دگرگونی های شگرفی است که نظریه ها و روششناسی های علمی بسیاری مورد تردید قرار گرفته اند. نظریه های نوین، آموزه های کهن و نظریه پردازی های خردمندانه فلسفی را به چالش کشیده است. پیدایش نظریه هایی چون نظریه آشوب، سامانه های پیچیده و سامانه های باز، تنها آغازی بر این دوران آشوبناک است (خزایی، 1389)

تکامل منطق از منطق ارسطویی به منطق فازی که به تفکر انسانی نزدیک تر است و نرخ تواتر و تعمیم گزاره ها را به زبان ریاضی بیان می کند زمینه های نوینی برای بازاندیشی مفاهیم معرفت شناسانه ایجاد کرده است.

+ دانلود جزوه آینده پژوهی چیست