نقش چشم‌انداز در آینده پژوهی

سعید رهنما

پس از این که پدیده‌ای را پیش‌بینی کردیم، ظرفیت جدیدی برای بشر نسبت به آینده به‌ وجود می‌آید یا در واقع چیزی جایگزین پیش‌بینی و ناکامی‌های حاصل از پیش‌بینی می‌شود. آن چیز اصطلاحاً چشم‌انداز معرفی شده و در ادبیات مدیریت دهه 90، این موضوع با واژه‌ی ویژن بسیار عمومیت پیدا کرده است.

در چشم‌انداز، فرض جدیدی به وجود آمده است؛ یعنی حرکت، یک گام به جلو آمده‌ و لذا در این مورد آینده را یقینی نمی‌انگارند، بلکه آینده را چندگونه یا نامعین تلقی می‌کنند. چشم‌انداز، آینده را صرفاً تداوم گذشته نمی‌داند. همان گونه که می دانید بر اساس روش پیش‌بینی منحنی رفتار را از گذشته تا کنون ترسیم می‌کردیم و سپس نوعی برون‌نمایی انجام می‌دادیم. در این حال فرضی بر تداوم، یا فرض‌هایی بر عدم تداوم گذشته داشتیم. در چشم‌انداز، مثل پیش‌بینی، زمینه برای تداوم گذشته در نظر گرفته نمی‌شود. نتیجتاً در ابتدا، تحت تأثیر کمیت‌سنجی‌ها و مدل‌های کمّی پیش‌بینی هم قرار نمی‌گیرد، ولی بعداً مدل‌های پیش‌بینی در بستری مبتنی بر چشم‌انداز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مثال :

مرکز پژوهش های آینده (آینده پژوهی) معرفت شامل گروهی از نخبگان، دانشگاهیان، سیاست‌مداران، اقتصاددانان، صاحبان صنایع و بازرگانان معتبر و نخبه ایران است که در صددند تا بتوانند نسبت به آینده تصورات روشن‌تری به دست آورند و تنظیمات اجتماعی همراهان خود را با آینده هم‌نوا و همراه کنند و بستر مناسبی برای رشد و پیشرفت فراهم نمایند.

نگاه معصومین به آینده پژوهی

حضرت امیر المؤمنین علی(ع) می فرمایند:

اعرف الناس بالزمان من لم یتعجب من احداثه

 داناترین مردم به مقتضیات زمان کسی است که از تحولات آن دچار شگفتی و حیرت نشده و خود را نبازد.(غرر الحکم صفحه 210)

 

حضرت امیر المؤمنین علی(ع) می فرمایند:

من عرف الایام لم یفعل عن الا ستعداد

کسی که اوضاع روزگار خود را می شناسد از آمادگی در مقابل مقتضیات آن غفلت نمی کند.(تحف العقول صفحه 98)

 

تاریخچه آینده پژوهی

سعید رهنما

می گویند اشتیاق بشر برای دانستن درباره آینده از عهد قدیم (باستان) وجود داشته‌ و همیشه پیشگویان و کاهن‌ها نمونه‌هایی از کسانی بودند که در گذشته تلاش داشتند به نحوی به این اشتیاق در نزد خاص و عام پاسخ دهند.

ای کاهن اعظم از آینده برایم بگو !

نخستین نشانه‌های جدی تر توجه بشر به آینده در عصر روشنگری دیده می‌شود، عصری که بشر باور داشت که علوم برای هر چیزی راه حلی خواهند یافت. قوانین نیوتن در مورد حرکت، درک و تحلیل بسیاری از پدیده‌ها را ممکن ساخته بود. در اثر رشد شتابان علوم در این دوره، متفکرین عصر روشنگری واقعا به این نتیجه رسیده بودند که تنها زمان می‌خواهد تا همه قوانین و قواعد جامعه و محیط پیرامون بشر معلوم و آشکار شود.

در همین دوران، بر خلاف گذشته که بیشتر متفکرین، افق‌های کاملاً

آینده پژوهی چیست ؟

سعید رهنما

آینده پژوهی همان گونه که از ظاهرش پیداست تعریف مشخصی دارد، ولی جهت آشنایی بیشتر شما تعاریف گوناگون این مفهوم را بررسی می کنیم :

 

* آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش ‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگو‌ها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه ریزی برای آن ها می‌پردازد. آینده پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات (یا تغییر نکردن) «امروز»، واقعیت «فردا» تولد می‌یابد.

 

* آینده پژوهی معادل لغت لاتین «Futures Study» است . کلمه جمع Futures به این دلیل استفاده شده‌ است که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدلوژی‌ها و بجای تصور «فقط یک آینده»، به گمانه زنی‌های سیستماتیک و خردورزانه، در مورد نه فقط «یک آینده» بلکه «چندین آینده متصور» مبادرت می‌شود.

 

* موضوعات آینده پژوهی در برگیرنده گونه‌های «ممکن» ،«محتمل» و «مطلوب» برای دگرگونی از حال به آینده می‌باشند.