مرکز مطالعات آینده پژوهی و توسعه استراتژیک

سعید رهنما

آینده پژوهی همانند دیگر حوزه های دانشی دارای مفاهیم پایه ای خاص خود است. آشنایی با آینده پژوهی و طراحی و انجام فعالیت های اثر بخش در این حوزه نیازمند فراگیری و تسلط بر مفاهیم پایه ای آینده پژوهی است. در این بخش برخی از مهمترین و پر کاربردترین مفاهیم پایه ای آینده پژوهی معرفی و تشریح می‌شوند.

بافت نظری آینده پژوهی به گونه ای است که از رویکردهای تجربی به سمت دانش یادگیری در عمل و موقعیت های انتقادی -پساساختاری کسب دانش متمایل شده و تمرکز یافته است. با توجه به این تغییر و با استفاده از مشارکت افراد تاثیر گذار در آینده و ایجاد اجتماع در دیدگاه های معرفت شناختی آنان، آینده درک، خلق و باز تولید می‌شود. بر این اساس، چهار نوع آینده پژوهی می‌توان بر شمرد:

گسترش معرفت و دانش آینده پژوهی، کیفیت کلی و تفکر جمعی را به شیوه ای چشم گیری بهبود می بخشد و زمینه را برای ظهور و بروز هر چه گسترده تر فرهنگ امید بر پایه‌ی ارزش‌های فردی و ملی مهیا می‌سازد. در دنیای امروز که رقابت های فرهنگی محور رقابت های جهانی است، اهمیت فرهنگ امید به عنوان بزرگ ترین سرمایه ی اجتماعی جامعه، بیش از پیش آشکار می شود. پیدایش شناخت نسبت به مفاهیم آینده پژوهی و معرفی کاربردهای آن در میان اقشار مختلف جامعه، فعال سازی و جهت دهی ظرفیت های علمی و تحقیقاتی در این حوزه، به جریان سازی اجتماعی و ایجاد زبان و ادبیات مشترک در راستای ساختن آینده ی مطلوب کشور فرجام می یابد. مجموعه ی این عوامل، گسترش روحیه ی خودباروی، تقویت زیر ساخت های فرهنگی آینده ساز و تعمیق فرهنگ امید در میان آحاد مردم در راستای بهبود و ارتقای عملکرد شغلی و کیفیت بهتر زندگی شخص و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

به کارگیری و اجرای اثر بخش آینده پژوهی افزون بر برخورداری از دانش بومی آینده پژوهی و داشتن دید کلان درباره موضوعی که قرار است آینده ی آن مورد پژوه قرار گیرد به ارتقای سطح علمی و مهارتی آینده پژوهان در خصوص ایجاد تغییرات اجتماعی نیاز دارد. به همین دلیل، تا زمانی که اندیشه ی آینده گرا و جریان فکری آینده اندیشی شکل نگیرد، بصیرت عمومی مردم در نگاه به آینده افزایش نیافته و به کارگیری دانش آینده پژوهی خواسته ای ناشدنی جلوه می‌کند.