تاکتیک ها و روش های آینده پژوهی

سعید رهنما

روش های پیش بینی، درک و یا آماده شدن برای آینده را می توان در پنج گروه تقسیم بندی کرد. برای درک بهتر ماهیت روش برنامه ریزی برپایه سناریو بهتر است جایگاه این روش در پنج گروه ذیل بررسی شود. 

 

گروه اول: پایش الگوهای نوظهور

این دسته در برگیرنده تکنیک های پیمایش، پایش، ردگیری و شبیه سازی است. فصل مشترک و شالوده این تکنیک ها، مفهوم غیر قابل پیش بینی بودن آینده است. در واقع آینده ازتعامل نیروهای فراوانی به وجود می آید و یک پیش بینی ساده نمی تواند با واقعیت های در حال دگرگونی تطابق کامل داشته باشد. از این رو فرآیند برنامه ریزی استراتژیک باید بسیار انعطاف پذیر باشد چرا که مسیر حرکت ما به سمت آینده به طور مداوم در حال تغییر است و فعل و انفعالات نیروهای مختلف و حوادث غیر منتظره مسیر حرکت را قطعا منحرف می کنند. پس بهترین شیوه آماده شدن برای آینده، پایش مستمر و دقیق تحولات وپیشرفت های فنآورانه، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است. 

پیش بینی و آینده نگاری

سعید رهنما

دو رویکرد اساسی در علم آینده­ پژوهی وجود دارد. رویکرد اول را اصطلاحا “پیش بینی” (Forecast) می­ نامند. این رویکرد به دنبال شناسایی آینده و نه صرفا پیش­گویی آن است. در این خصوص عنوان می شود که ارزش پیش­ بینی در سودمندی آن است، نه در تحقق آن. با بررسی این گزاره به نزدیکی آن با مفهوم چگونگی بهره­ برداری از فرصت و کیفیت آن پی می بریم. همچنین در جهت پیشبرد اهداف این رویکرد که همزمان با شکل­­ گیری علم آینده ­پژوهی، ظهور یافت بیش از یکصد تکنیک توسعه یافته است.

رویکرد دوم که در چند دهه اخیر به آن توجه ویژه ­ای شده است و در جایگاه بسیاری مهمی قرار دارد ” آینده­ نگاری” (Foresight) است. در این رویکرد، پارادایم عمده شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا است. در واقع این­ گونه عنوان می­ شود که مسئولیت خطیر ما در قبال آینده، تعالی آن است و نه پیش بینی آن.

تاریخچه آینده پژوهی

سعید رهنما

می گویند اشتیاق بشر برای دانستن درباره آینده از عهد قدیم (باستان) وجود داشته‌ و همیشه پیشگویان و کاهن‌ها نمونه‌هایی از کسانی بودند که در گذشته تلاش داشتند به نحوی به این اشتیاق در نزد خاص و عام پاسخ دهند.

ای کاهن اعظم از آینده برایم بگو !

نخستین نشانه‌های جدی تر توجه بشر به آینده در عصر روشنگری دیده می‌شود، عصری که بشر باور داشت که علوم برای هر چیزی راه حلی خواهند یافت. قوانین نیوتن در مورد حرکت، درک و تحلیل بسیاری از پدیده‌ها را ممکن ساخته بود. در اثر رشد شتابان علوم در این دوره، متفکرین عصر روشنگری واقعا به این نتیجه رسیده بودند که تنها زمان می‌خواهد تا همه قوانین و قواعد جامعه و محیط پیرامون بشر معلوم و آشکار شود.

در همین دوران، بر خلاف گذشته که بیشتر متفکرین، افق‌های کاملاً