مرکز مطالعات آینده پژوهی و توسعه استراتژیک

نوشته : سعید رهنما

عمان با حدود 310 هزار کیلومتر مربع وسعت و جمعیتی 4.8 میلیون نفری یکی از همسایگان ایران بشمار می رود. این کشور با حدود 3 درصد نرخ بیکاری و ضریب نفوذ 95 درصدی اینترنت قدم های محکمی را به سوی توسعه روابط بین المللی با همسایگان خویش برداشته است. به تازگی نیز سند چشم انداز 2040 خود را منتشر کرده که نکات جالب و مهمی در آن نهفته است که می تواند مسیر مشترکی را در مناسبات سیاسی، اقتصادی و تجاری با تهران بر اساس این چشم انداز متصور نمود.

عمـان کشـوری بـا ثبـات سیاسـی بـالا در منطقـه اسـت و در زمـرە محـدود کشـورهای عربـی منطقـه اسـت کـه همـواره روابـط حسـنه ای بـا ایـران داشـته و در مناقشـات منطقـه ای و بین المللـی ایـران نقـش میانجـی را ایفـا کـرده اسـت. دو کشـور، پیوندهـای تاریخـی و فرهنگـی عمیقـی نیـز بـا یکدیگـر دارنـد. همچنیـن، بـه لحـاظ اهمیـت ایـن کشـور بـرای دسـتگاه سیاسـت خارجـی ایـران و سیاسـت های تجـاری بـاز آن، پتانسـیل زیـادی بـرای توسـعە روابـط اقتصـادی دوجانبـه وجـود دارد. 

ســند چشــم انداز 2040 عمــان، 12 اولویــت ملــی را چنیــن معرفــی کــرده اســت:

آمــوزش، یادگیــری، پژوهــش علمـی و قابلیت هـای ملـی، سـلامت، شـهروندی، هویـت، میـراث و فرهنـگ ملـی، سـلامتی و حمایـت اجتماعـی، رهبـری و مدیریـت اقتصـادی، متنـوع سـازی اقتصـادی و پایـداری مالـی، بـازار کار و اسـتخدام، بخـش خصوصـی، ســرمایه گذاری و همــکاری بین المللــی، توســعە اســتانداری ها و شــهرهای پایــدار، منابــع طبیعــی و محیــط زیسـت، سیسـتم نظارتـی، حقوقـی و قانونـی، ادارە بخـش هـای اجرایـی، منابـع و پـروژه هـای دولـت.

هـدف سـند 2040 عمـان تحقـق 5 درصـد رشـد سـالیانه تولیـد ناخالـص داخلـی، افزایـش 10 درصـدی سـهم ســرمایه گذاری مســتقیم خارجــی از آن، رســیدن ســهم بخــش غیرنفتــی بــه بیــش از 90 درصــد و ایجــاد 40 درصد اشتعال در بخش خصوصی است.

توصیه هایی برای توسعه روابط بین الملل و سیاست گذاری

باید توجه کرد که چندجانبه گرایــی تجــاری و موافقتنامه هــای تجــاری منطقــه ی، خصوصی ســازی و ســند چشــم انداز 2040 اســاس سیاســت تجــاری و ســاختار اقتصــادی عمــان را تشــکیل می دهنــد.

در حالــی کــه هــدف چندجانبه گرایــی تجــاری (در قالــب ســازوکارهای ســازمان تجــارت جهانــی و موافقتنامه هــای منطقــه ای) ادغــام اقتصــادی هــر چــه بیشــتر عمــان در اقتصــاد جهانــی و ارتقــا جایــگاه ایــن کشــور اســت، خصوصی ســازی، سیاســتی اســت کــه بــا هــدف افزایــش نقــش بخــش خصوصــی، کاهــش تصدیگــری دولتــی و تبدیــل آن بــه ناظــر و تنظیم کننــده و گســترش طولــی و عرضــی اقتصــاد، بــدون افزایــش فشــارها بــر دولــت دنبــال مــی شــود.

ســند چشــم انداز 2040 نیــز دو سیاســت مزبــور را بــا ســایر مولفه هــای اقتصــادی و اجتماعــی، بــرای توســعه کشــور هماهنــگ می کنــد. در ایــن راســتا ضمــن هدف گــذاری مشــخص کمــی و کیفــی، بخش هــای پیشــران توســعه شناســایی و ســهم هــر یــک از آن هــا در دســتیابی بــه اهــداف طــرح مشــخص شــده اســت. ایــن بخش هــا کــه شــامل کشــاورزی، حمل ونقــل و لجســتیک، گردشــگری، شــیلات و معــدن هســتند بســترهای مناســبی را بــرای ســرمایه گذاری خارجــی و بخــش خصوصــی داخلــی فراهــم می کننــد. موقعیــت جغرافیایــی عمــان در اتصــال شــرق -غــرب و شــمال-جنوب امکانــات بی ماننــدی را همســو بــا روندهــای اقتصــادی بین المللــی بــرای ایــن کشــور فراهــم کــرده اســت. برخــورداری عمــان از یــک اقتصــاد بــاز شــرط لازم بــرای بهره گیــری از ایــن امکانــات و فعلیــت یافتــن پتانســیل های ایــن کشــور را فراهــم نموده اســت. بــه عبــارت دیگـر رهبـران عمـان ایـن نکتـه را درک کرده انـد کـه تبدیـل شـدن ایـن کشـور بـه یـک هـاب تجـاری، ترانزیتـی و لجسـتیکی در گـرو ادغـام هـر چـه بیشـتر در اقتصـاد جهانـی اسـت؛ موضوعـی کـه خـود را در تدویـن سـند 2040 و ســایر سیاســت های اقتصــادی ایــن کشــور نشــان می دهــد.

تجربــه تبدیــل دبــی بــه یــک هــاب اقتصــادی بین المللــی و امکانــات، محدودیت هــا، فرصت هــا و چالش هایــی کــه ایــن رویــداد بــرای ایــران ایجــاد کــرده اســت، ضــرورت توجــه ویــژه بــه چگونگــی پیشــرفت طرح هــای اقتصــادی عمــان را دو چنــدان می کنــد. علیرغــم محدودیت هــای شــدیدی کــه فعــالان اقتصــادی ایرانــی چــه در بخــش خصوصـی و چـه در بخـش دولتـی بـا آن روبـه رو هسـتند، مشـارکت در رونـدی کـه ممکـن اسـت بـه ظهـور یـک هـاب اقتصـادی بین المللـی جدیـد در منطقـه منجـر شـود ناگزیـر بـه نظـر می رسـد. نکتـه مثبـت، همسـویی ایـن ضـرورت بـا ماهیـت روابـط سیاسـی دولت هـای ایـران و عمـان و نیـز تمایـل دو طـرف بـه توسـعه روابـط اقتصـادی اسـت. در ایـن میـان بـه نظـر می رسـد می تـوان رئـوس کلـی مجموعـه اقداماتـی کـه می تواند توسـعه روابـط اقتصـادی و تجـاری ایـران و عمـان را بوجود آورد در محورهـای زیـر خلاصه کـرد:

• عمـان دارای قراردادهـای تجـارت آزاد متعـددی اسـت؛ بـه گونـه ای کـه ایـن کشـور بـا آمریـکا، سـنگاپور، ایسـلند، نـروژ، سـوئیس، بحریـن، لیبـی، سـودان، مصـر، مراکـش، سـوریه، عـراق، تونـس، اردن، فلسـطین، امـارات متحـده عربـی، کویـت، قطـر، یمـن، لبنـان، عربسـتان سـعودی و لیختنشـتاین چنیـن توافق هایـی را منعقـد کـرده اسـت. از ســوی دیگــر پتانســیل های ایــن کشــور در حــوزه لجســتیک و تمرکــز آن بــر صــادرات مجــدد، فرصت هــای مناسـبی را بـرای ایـران در خصـوص دسترسـی بـه بازارهـای صادراتـی ایجـاد می کنـد.

• سـرمایه گذاری و ثبـت شـرکت در عمـان عـلاوه بـر این کـه در میـان مـدت بـه همگرایـی اقتصـادی دو کشـور منجــر خواهــد شــد، در کوتــاه مــدت، بــه ویــژه در شــرایط تحریمــی می توانــد بســتر حقوقــی مناســبی بــرای رهایــی شــرکت های ایرانــی از تحریم هــا علیــه اقتصــاد ایــران باشــد.

• بـا توجـه بـه موقعیـت جغرافیایـی عمـان و دسترسـی ایـن کشـور بـه آب هـای عمیـق اقیانـوس هنـد، شـیلات همــواره نقــش مهمــی در اقتصــاد و امنیــت غذایــی ایــن کشــور داشــته و از ســوی دیگــر دولــت عمــان در ســال های اخیــر توجــه ویــژه ای بــه ماهیگیــری و صنایــع مرتبــط بــا شــیلات داشــته اســت؛ بــه طــوری که در سـال 2020 ارزش صنایـع شـیلات عمـان بـه نزدیـک 980 میلیـون دلار رسـیده اسـت. بـا توجـه بـه این کـه صنایـع شـیلات یکـی از پیشـران های توسـعە سـواحل ایـران در دریـای عمـان در قالـب طـرح توسـعه مکـران دانسـته شـده اسـت، همکاری هـای ایـران و عمـان در ایـن زمینـه می توانـد عـلاوه بـر تأمیـن نیازهـای داخلـی، زمینه هــای صادراتــی را بــرای ایــن بخــش از اقتصــاد ایــران فراهــم کنــد.

• عمــان از نظــر منابــع معدنــی کشــوری غنــی محســوب می شــود؛ بــا ایــن حــال ایــن بخــش از اقتصــاد عمــان حـوزه ای بکـر محسـوب می شـود؛ بـه طـوری کـه سـهم آن در سـال 2020 تنهـا 0.5 درصـد از تولیـد ناخالـص داخلـی بـوده اسـت؛ دولـت عمـان در قالـب نهمیـن برنامـه 5 سـاله توسـعه خـود تـلاش دارد سـهم بخـش معـدن از تولیـد ناخالـص داخلـی را بـه 6.5 درصـد افزایـش دهـد. بـا توجـه بـه توانمنـدی و تجربـه شـرکت های ایرانـی در بخـش معـدن، ایـن حـوزه می توانـد بسـتر مناسـبی بـرای همکاری هـای اقتصـادی دو طـرف ایجـاد کنـد.

• بــا توجــه بــه بین المللــی بــودن اقتصــاد عمــان کــه ســبب وجــود رقبایــی بــرای ایــران در سرتاســر جهــان در بـازار ایـن کشـور می شـود، حفـظ و ارتقـاء جایـگاه ایـران در تجـارت و اقتصـاد عمـان -بـدون در نظـر گرفتـن تحریم هــا- در گــرو حــذف موانــع تعرفــه ای از طریــق توافــق تجــارت آزاد بــا ایــن کشــور اســت.

در نهایت بهره برداری از این فرصت ها و شناخت آن ها توسط سیاستگذاران عاملی بسیار مهم تر بوده که نیازمند انجام برنامه ریزی های دقیق و تشکیل کارگروه های تخصصی است. امید است سیاستگذاران با دقت و توجه خویش از این فرصت ها نهایت بهره را ببرند.

و من ا... توفیق

سعید رهنما