مرکز مطالعات آینده پژوهی و توسعه استراتژیک

سعید رهنما

آینده پژوهی از جمله مباحث نوینی است که در فضای عدم قطعیت حاکم و آشوبناک کنونی به خوبی پاسخگوی نیاز فضای مدرن کسب و کار است. آینده ‌پژوهی در فرایند برنامه‌ریزی، مدیریت استراتژیک و مدیریت ریسک کاربرد دارد و از طرفی امروزه در پیش‌بینی مشاغل مورد نیاز آینده نیز مورد استفاده است.

آینده پژوهی فناوری نیز یک روش برای آینده‎ پژوهی و پیش‎بینی به منظور تشخیص و شناسایی محتمل ترین ابداعات آتی بشر و توسعه ی فناوری در آینده است. این روش امروزه از ابزارهای بسیار سودمند برای دستیابی به هوشمندی استراتژیک به شمار می‎رود.

 دو هدف عمده از آینده‌پژوهی فناوری عبارت است از:

1. تشخیص و شناسایی فناوری‎های پرمنفعت (چه از نظر اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی) نوظهور در آینده

2. شناسایی حوزه‎های آتی مرتبط با پژوهش‎های استراتژیک

آینده‎ پژوهی فناوری رویکردی نوین در دست دولت ‎ها و سازمان‎ ها برای خلق ثروت، حاکم کردن تفکر استراتژیک و نیز کسب مزیت رقابتی است، چرا که با خلق یک پایگاه اطلاعاتی قوی کمک شایان توجهی در جهت ترسیم افق بلندمدت و تدوین استراتژی‎های هوشمند سازمانی می‎کند.

در تعریف کلاسیک اصطلاح آینده پژوهی فناوری می‎خوانیم: "اقداماتی نظام‎مند برای مشاهده ی آینده ی بلندمدت علم، فناوری، اقتصاد و اجتماع، با هدف شناسایی فناوری‎های در حال ظهوری که احتمالاً بیشترین منافع اجتماعی و اقتصادی را با خود به ارمغان دارند." این تعریف نشان‌گر درجه بالای اهمیت آینده‌ پژوهی فناوری در بحث کسب و کار و مقوله‌های سازمانی است، چرا که نمی‌توان به هیچ عنوان فناوری را از کسب‌و‌کارهای مدرن جدا انگاشت. فناوری بستری برای ایجاد و رشد کسب‌و‌کارهای مدرن است و مسیر را برای بالندگی اقتصادی هموار می‌کند.

در جریان پروژه ‎های آینده پژوهی، هم ایجادکنندگان و هم کاربران دانش و فناوری در سیستم نوآوری گرد هم می آیند تا چشم اندازی مشترک از توسعه های آتی را به دست آورند. دامنه زمانی پیش بینی ها معمولاً بین 10 تا 30 سال است، یعنی می‎توان به کمک این روش وضعیت 10 الی 30 سال آینده ی فناوری را ترسیم کرد.

این رویکرد ابتدا در دهه‎ی 70 میلادی توسط ژاپن به کار رفت. بعدها کشورهای اروپایی در دهه 90 میلادی با اتخاذ رویکرد آینده پژوهی فناوری به پیشرفت ‎های قابل توجهی دست یافتند و امروزه این روش ابزاری متداول و رایج در این کشورها به شمار می‎رود. در واقع بسیاری از کشورها به منظور پیشبرد و تتوسعه ی فرآیند صنعتی سازی کسب و کارهای خود از این شیوه بهره می برند و با تدوین استراتژی‎های مبتنی بر اطلاعات پیش ‎بینی شده، اقدام به هدایت سازمان‎ها و شرکت‎ها در زمینه فناوری‎ها، مدیریت فعالیت‎های مبتنی بر فناوری و نوآوری‎ها و روندهای آتی می‎کنند و به این وسیله میزان ریسک و عدم قطعیت را کاهش می‎دهند. امروزه روش آینده‎پژوهی فناوری توسط بسیاری از کشورها حتی کشورهای رو به توسعه به کار می‎رود؛ فیلیپین، هند، اندونزی، تایلند، مجارستان، نیجریه، ایرلند، بولیوی، ونزوئلا و جمهوری چک از جمله این کشورها هستند. مرکز مطالعات آینده پژوهی اندیشکده معرفت تلاش دارد تا پایه گذار این دانش نوین در کشور عزیزمان باشد.

از طرف دیگر یکی از وجوه با اهمیت پدیده ی آینده پژوهی فناوری این است که دانشگاهیان و اهالی بازار را گرد هم می‌آورد، چرا که پیش‌بینی و مهندسی هوشمند آینده بدون حضور مشترک و هم‌اندیشی این دو طیف امکان‌پذیر نیست. آینده‌پژوهی فناوری با پر کردن شکاف میان این دو طیف، موجب ایجاد و تحکیم روابط دانشگاه و بازار می‎شود و به این وسیله آگاهی اجتماعی و اقتصادی را نسبت به وقایع آتی ارتقا می بخشد.

روش های مختلفی برای مطالعه ی آینده و آینده پژوهی وجود دارد. این روش ها نوعاً برآمده از علوم مدیریتی هستند و لذا ابزاری سودمند و راهبردی برای هدایت و راهبری رویدادها و روندهای کسب‌وکار به سمت آینده‎ای مطلوب به شمار می‎روند. رایج‎ترین رویکرد آینده پژوهی اجرای پیمایش دلفی به همراه سمینارها و پنل‎های تخصصی است. روش دلفی در میان تعداد زیادی از متخصصان با زمینه‎های مختلف (دانشمندان، مأموران دولتی، تجار و کسبه، بازاریابان، ...) اجرا می‌شود.

روش دلفی رویکردی مبتنی بر هوش جمعی و روشی برای یافتن بهترین پاسخ‎ ها است. دلفی نام معبدی باستانی در یونان قدیم بوده، جایی که یونانیان آن را مرکز زمین می پنداشتند و ارزش بسیاری برای آن قائل بودند. معبد دلفی مکانی برای تشکیل جلسات سناتورهای یونان باستان بوده که در آن مشکلات کشور به رای دانشمندان گذاشته می‎شد. اصطلاح دلفی بعدها به عنوان یکی از روش‎های قابل اتکا و معتبر آینده پژوهی شناخته شد، تکنیکی که راه‎گشای بسیاری از دغدغه هاب آتی است. روش دلفی مبتنی بر هوش جمعی و طوفان فکری و در واقع اجماع صاحب‎نظران روی مساله ای خاص است که از آن می توان برای دستیابی به بهترین گزینه محتمل بهره برد.

به هر ترتیب روش دلفی به عنوان یکی از رویکردهای مطرح آینده‎پژوهی دارای 8 مرحله اساسی است:

با اجرای کلیه مراحل فوق می توان مطالعات آینده پژوهی فناوری را انجام داد. تسلط به فناوری های حاضر و همچنین اطلاع کامل از فناوری های رو به رشد و در معرض معرفی لازمه اساسی این مطالعات است. بدین منظور وب سایت های فارسی زبان کمک شایانی به اطلاع از اوضاع روز می باشند.

مرکز پژوهش های آینده معرفت آماده است تا با آموزش و استقرار تیم های آینده پژوهی در سازمان ها و بنگاه های اقتصادی، استفاده از این ابزار را به عنوان یکی از موضوعات مهم و حیاتی در مسیر برنامه ریزی و پیشرفت، در اختیار ایشان قرار داده و موجبات رشد و توسعه روزافزون را فراهم سازد. خواهشمند است از بخش ارتباط با ما، موارد مورد نیاز خویش را ارسال فرمایید...