مرکز مطالعات آینده پژوهی و توسعه استراتژیک

اهمیت آینده پژوهان در فعالیت های آینده پژوهانه و قابلیت ها و توانمندی های ویژه ای که برای اجرای پروژه ها آینده پژوهی لازم دارند، سبب شده است که یکی از مهم ترین مباحث پژوهشگران عرصه ی آینده پژوهی، ویژگی های آینده پژوهان باشد.

اهمیت این مبحث به اندازه ای است که در بیشتر کتاب های آینده پژوهی، بخشی با عنوان ویژگی های آینده پژوهان قرار دارد و آینده پژوهان بسیاری درباره این مقوله اظهار نظر کرده اند، که از جمله ی مهم ترین آن ها می توان به دیدگاه های دیدزبر ، وندل بل ، جیمز دیتور ، اندی هاینز  و ریچارد اسلاتر ، اشاره کرد. نکته ی قابل توجه در این دیدگاه ی بزرگان عرصه ی آینده پژوهی درباره ی قابلیت ها و توانمندی های آینده پژوهان، اختلاف های زیادی با یکدیگر دارند که نشان از تفاوت نگاه آنان به آینده پژوهی است. آینده پژوهی نیازمند بومی گرایی است و اجرای آینده پژوهی بومی، ویژگی های بومی برای آینده پژوهان طلب می کند.

البته این بدان معنا نیست که آینده پژوهان بومی، ویژگی هایی کاملاً متفاوت از دیگر آینده پژوهان دارند. آینده پژوهان در برخی ویژگی ها مشترک هستند.

برخی از آینده پژوهان کوشیده اند تا ویژگی های مشترک آینده پژوهان که مورد پذیرش تمامی آینده پژوهان هستند را معرفی کنند. ویژگی های مشترک آینده پژوهان که تمامی آینده پژوهان بر آن تأکید دارند از این قرار هستند:

•    داشتن دورنمایی شامل تغییرات گذشته و احتمالات موجود برای پیدایش آینده ای متفاوت با زمان حال؛

•    اعتقاد به این که آینده اندیشی می‌تواند اثر بخشی اقدامات بشری را افزایش دهد.

•    ایمان به استفاده از دانش در تدوین و اجرای سیاست ها؛

•    برخورداری از هویتی مستقل برای خود به عنوان یک آینده پژوه؛

•    باور به مجموعه ی مفروضات مشترک (عام و خاص)؛

•    دارا بودن اهداف مشترک؛

•    روش ها و سرمشق های مشترک؛

•    مفاهیم کلیدی مشترک؛

•    نظریه های مشابه در حال ظهور درباره ی رفتار انسان و تغییر اجتماعی؛

•    جهت گیری به سوی اقدام اجتماعی و تصمیم گیری آگاهانه با هدف تطبیق با آینده یا کنترل آن؛

•    استفاده ی گسترده از دانش (تخصصی) بسیاری از رشته ها، متناسب با نیاز پدیده ی مورد بررسی در هر پژوهش یا پروژه:

•    دیدگاهی کل نگرانه؛ آن چنان که نیاز‌های اطلاعاتی اقدام اجتماعی ایجاب کنند.

•    پرداختن به پیامدهای احتمالی تحولات علمی و فناورانه و به طور کلی پرداختن به پیامدهای تمامی رفتارهای خواسته و ناخواسته‌ی بشر؛

•    وقف شدن برای درک فرآیند‌های عمومی تغییر، خواه اجتماعی ـ روان شناختی و خواه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی؛ و

•    ارزش های مشترک (مانند رفاه و آزادی بشر، توجه به تمامی موجودات زنده و ...).

آینده پژوهان در اجرای پروژه های آینده پژوهی نیز ویژگی های مشترکی دارند که می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

•    برقراری ارتباطات اثربخش : در پروژه های آینده پژوهی، افزون بر اهمیت شناسایی مسایل مهم و تازه، می‌بایست ارتباط مناسب با کسانی برقرار شود که قدرت عمل مناسبی دارند. بهتر است برای انجام سخنرانی ها کلیدی و نگارش مطالب مورد نیاز، از یک نویسنده کمک گرفته شود.

•    توانایی شناسایی و تحلیل مسایل تازه : برای مثال، استفاده از تحلیل گرانی که می‌توانند فرایند بازنگری اطلاعات را بر عهده داشته باشند و می‌توانند چارچوبی برای تحلیل ارایه دهند؛ کسانی که می‌توانند چیزهایی را ببینند که دیگران پیش از این ندیده اند و افرادی که می توانند الگوها را تشخیص داده و استخراج کنند.

•    ایفای نقش راهبردی : کسانی که می توانند مؤلفه های موثر بر انجام درست کارها را مشاهده کنند و مقوله هایی را تشخیص دهند که نباید به آن پرداخت و بتوانند مهم ترین مسایل را مشخص سازند.

•    تأثیر گذار بر دیگران : شما هر اندازه دلیل و مدرک هم در اختیار داشته باشید، نمی توانید دیگران را ترغیب کنید برای تحقق چشم انداز‌های احتمالی آینده وارد میدان شوند. افزون بر این، واداشتن دیگران به اختصاص وقت برای پرداختن به فرایند‌های پروژه کار دشواری است. یک راه‌حل کلیدی برای غلبه بر این دشواری، در اختیار داشتن کسانی است که چشمانی تیزبین برای کشف فرصت ها و قدرت جاذبه ای برای تأثیر گذاری بر دیگران دارند.

•    سازماندهی : پروژه های آینده پژوهی، فعالیت ها متفاوت و گوناگونی را دربر می گیرند. به همین دلیل به افرادی نیاز آن که به خوبی بتوانند برنامه‌ ریزی کنند و روند اجرای امور را به دست بگیرند.

•    رهبری : کسی که بتواند تمامی فعالیت ها را در کنار هم زیر نظر بگیرد، زمانی که انجام کارها با دشواری‌ همراه می شود، اعمال نفوذ کند، دور اندیش باشد و گام بعدی را که گروه برای رسیدن به هدف مطلوب نیاز دارد، پیش بینی کند.

•    تسلط به مهارت های پایه : آینده پژوهان می بایست از مهارت های علمی لازم برخوردار باشند و در زمینه ی کار خود تسلط کافی داشته باشند. به این ترتیب، پروژه های آینده پژوهی بر پایه ای علمی آغاز می‌شوند و نیازی نیست که تمام وقت پروژه‌ را در پی نیروهای علمی مناسب بود.