تاکتیک ها و روش های آینده پژوهی

سعید رهنما

روش های پیش بینی، درک و یا آماده شدن برای آینده را می توان در پنج گروه تقسیم بندی کرد. برای درک بهتر ماهیت روش برنامه ریزی برپایه سناریو بهتر است جایگاه این روش در پنج گروه ذیل بررسی شود. 

 

گروه اول: پایش الگوهای نوظهور

این دسته در برگیرنده تکنیک های پیمایش، پایش، ردگیری و شبیه سازی است. فصل مشترک و شالوده این تکنیک ها، مفهوم غیر قابل پیش بینی بودن آینده است. در واقع آینده ازتعامل نیروهای فراوانی به وجود می آید و یک پیش بینی ساده نمی تواند با واقعیت های در حال دگرگونی تطابق کامل داشته باشد. از این رو فرآیند برنامه ریزی استراتژیک باید بسیار انعطاف پذیر باشد چرا که مسیر حرکت ما به سمت آینده به طور مداوم در حال تغییر است و فعل و انفعالات نیروهای مختلف و حوادث غیر منتظره مسیر حرکت را قطعا منحرف می کنند. پس بهترین شیوه آماده شدن برای آینده، پایش مستمر و دقیق تحولات وپیشرفت های فنآورانه، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است. 

نقش چشم‌انداز در آینده پژوهی

سعید رهنما

پس از این که پدیده‌ای را پیش‌بینی کردیم، ظرفیت جدیدی برای بشر نسبت به آینده به‌ وجود می‌آید یا در واقع چیزی جایگزین پیش‌بینی و ناکامی‌های حاصل از پیش‌بینی می‌شود. آن چیز اصطلاحاً چشم‌انداز معرفی شده و در ادبیات مدیریت دهه 90، این موضوع با واژه‌ی ویژن بسیار عمومیت پیدا کرده است.

در چشم‌انداز، فرض جدیدی به وجود آمده است؛ یعنی حرکت، یک گام به جلو آمده‌ و لذا در این مورد آینده را یقینی نمی‌انگارند، بلکه آینده را چندگونه یا نامعین تلقی می‌کنند. چشم‌انداز، آینده را صرفاً تداوم گذشته نمی‌داند. همان گونه که می دانید بر اساس روش پیش‌بینی منحنی رفتار را از گذشته تا کنون ترسیم می‌کردیم و سپس نوعی برون‌نمایی انجام می‌دادیم. در این حال فرضی بر تداوم، یا فرض‌هایی بر عدم تداوم گذشته داشتیم. در چشم‌انداز، مثل پیش‌بینی، زمینه برای تداوم گذشته در نظر گرفته نمی‌شود. نتیجتاً در ابتدا، تحت تأثیر کمیت‌سنجی‌ها و مدل‌های کمّی پیش‌بینی هم قرار نمی‌گیرد، ولی بعداً مدل‌های پیش‌بینی در بستری مبتنی بر چشم‌انداز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مثال :

مرکز پژوهش های آینده (آینده پژوهی) معرفت شامل گروهی از نخبگان، دانشگاهیان، سیاست‌مداران، اقتصاددانان، صاحبان صنایع و بازرگانان معتبر و نخبه ایران است که در صددند تا بتوانند نسبت به آینده تصورات روشن‌تری به دست آورند و تنظیمات اجتماعی همراهان خود را با آینده هم‌نوا و همراه کنند و بستر مناسبی برای رشد و پیشرفت فراهم نمایند.

آینده پژوهی چیست ؟

سعید رهنما

آینده پژوهی همان گونه که از ظاهرش پیداست تعریف مشخصی دارد، ولی جهت آشنایی بیشتر شما تعاریف گوناگون این مفهوم را بررسی می کنیم :

 

* آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش ‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگو‌ها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه ریزی برای آن ها می‌پردازد. آینده پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات (یا تغییر نکردن) «امروز»، واقعیت «فردا» تولد می‌یابد.

 

* آینده پژوهی معادل لغت لاتین «Futures Study» است . کلمه جمع Futures به این دلیل استفاده شده‌ است که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدلوژی‌ها و بجای تصور «فقط یک آینده»، به گمانه زنی‌های سیستماتیک و خردورزانه، در مورد نه فقط «یک آینده» بلکه «چندین آینده متصور» مبادرت می‌شود.

 

* موضوعات آینده پژوهی در برگیرنده گونه‌های «ممکن» ،«محتمل» و «مطلوب» برای دگرگونی از حال به آینده می‌باشند.