مرکز مطالعات آینده پژوهی و توسعه استراتژیک

سعید رهنما

راگنار فریش را به عنوان یکی از بنیانگذاران اقتصادسنجی و همچنین از معماران نوبل علم اقتصاد می شناسند. اقدامات نوآورانه او بستری فراهم کرد تا نظریه علم اقتصاد با روش شناسی پیوند برقرار کند. حاصل این همبستگی، بهبود مطالعات اقتصادی و همچنین توسعه شاخه اقتصادسنجی در این علم بود. فریش توانست به کمک یان تینبرگن، اقتصاددان هلندی زمینه را برای رشد اقتصادسنجی و بهره گیری از آن در سطح جهانی فراهم آورد.

سوم مارس 1895 بود که راگنار فریش در اسلو، پایتخت نروژ به دنیا آمد. خانواده او به لحاظ تحصیلی وضعیت خوبی داشتند در نتیجه شرایطی فراهم کردند تا راگنار هم در مسیر تحصیل گام بردارد. پدرش، آنتون فریش جزو ریاضیدان های برجسته آن زمان در نروژ به شمار می رفت. به این ترتیب خانواده اش نقشی پررنگ در شکل گیری شخصی و آینده اش ایفا کردند. راگنار در خانواده ای بزرگ شد که برای علم و علم آموزی ارزش قائل بودند.

به این ترتیب او توانست کنجکاوی دوران کودکی اش را در علم به جریان بیندازد و سرانجام از دنیای اقتصاد سر دربیاورد. راگنار آموزش رسمی اش را از دانشگاه اسلو آغاز کرد. در آنجا ابتدا وارد رشته ریاضی و فیزیک شد. در همان دوران بود که فهمید علاقه منحصربه فردی به تحلیل دارد و در نتیجه زمینه تخصصی اش را شناخت. البته سفر آکادمیک او به سمت علم اقتصاد مایل شد و تمام تمرکزش را روی این حوزه قرار داد. در سال 1919 توانست مدرک فوق لیسانسش را در رشته اقتصاد دریافت کند. پس از این تاریخ، تمام عمر خود را وقف آموختن

تئوری های اقتصادی کرد. او برای تحصیل به پاریس رفت و در کنار افراد بزرگی آموزش دید. پس از جنگ جهانی دوم با ایده های اقتصادی درخشان آشنا شد و توانست آثار و کارهای خودش را هم در مقولات آن روز بگنجاند و به عنوان چهره ای بزرگ مطرح شود.
طولی نکشید که موفقیت های راگنار پای او را به آمریکا کشاند. او توانست بورسیه تحصیلی از ایالات متحده آمریکا دریافت کند و به دانشگاه ویسکانسین مادیسون برود. در آن دانشگاه با استادهای برجسته علم اقتصاد آشنا شد و دانش خود را در این زمینه توسعه داد. سال 1921 بود که دوباره به نروژ بازگشت، البته با دست پر! او مطالعات خود را در مقطع دکتری در دانشگاه اسلو در پیش گرفت. در سال 1926 توانست رساله دکتری اش را به پایان برساند و به این ترتیب بزرگترین گام را در سفر آکادمیک خود برداشت به زبان ساده می توان گفت راگنار در رساله دکتری خود به مطالعه این مقوله پرداخت که اقتصادها چطور می توانند به ثبات دست پیدا کنند. آیا اقتصادها ظرفیت کافی برای تولید کالاها و خدمات را دارند؟ او به بررسی تعادل میان ظرفیت های مختلف در اقتصاد پرداخت و به کمک ریاضی و تحلیل آماری نشان داد چطور شرایط مختلف روی ثبات اقتصادی اثر می گذارد. کاری که راگنار در رساله دکتری خود انجام داد سهم و اهمیت بزرگی در اقتصادسنجی دارد. به ویژه اینکه او توانست از طریق ریاضی و آمار در مطالعات اقتصادی خود به نتیجه برسد.

قضیه اف دبلیو ال

یکی از بزرگترین ابداعاتی که راگنار فریش در آن مشارکت داشت قضیه FWL بود. قضیه اف دبلیو ال در حقیقت از روی نام های سه اقتصاددان از جمله فریش نام گذاری شده است. اقتصاددان ها و کارشناسان اقتصادی این قضیه را یکی از ارزشمندترین ابزارها در اقتصادسنجی می دانند. اقتصاددان ها به کمک این ابزار اقتصادی می توانند از روش های آماری برای تحلیل روابط اقتصادی بهره بگیرند. در قضیه اف دبلیو ال، مدل های پیچیده و سخت رگرسیون،  ساده سازی می شوند. به این ترتیب می توان اثرات یک متغیر را سنجید و در عین حال سایر متغیرها را ثابت نگه داشت و به این ترتیب به نتیجه ای مشخص دست یافت. به کمک این قضیه می توان به صورت کامل ساده، رگرسیون های پیچیده را فهمید و تحلیل و تعریف کرد. رگرسیون های پیچیده معمولا قابل مدیریت نیستند اما به کمک این قضیه، می توان آن ها را به گونه ای خرد کرد و شکافت که قابل تحلیل شوند. در نتیجه بررسی اثرات آن ها امکانپذیر می شود. روی هم رفته، این اقدام فریش، خدمت بزرگی به علم اقتصاد کرد. این قضیه در حال حاضر جزو پرکاربردترین ابزارها در دنیای اقتصاد است.

انجمن اقتصادسنجی

یکی از خدمات راگنار فریش برای اقتصاددانان راه اندازی انجمن اقتصادسنجی بود. این انجمن یکی از بانفوذترین نهادها در زمینه توسعه اقتصادسنجی به شمار می آید. فریش نخستین بار به همراه یکی از اقتصاددان های آمریکایی به اسم اروین فیشر، در سال 1930 نهادی را راه اندازی کرد که انجمن اقتصادسنجی نام گرفت. نخستین هدف از راه اندازی این انجمن، همفکری و ارائه ایده های جدید از طرف اقتصاددان های علاقه مند بود. آنها قرار بود ایده های خود را در زمینه توسعه و گسترش متدهایی برای پیشبرد اقتصادسنجی به این انجمن ارائه کنند تا مورد بررسی قرار بگیرد.
در آن زمان که راگنار این انجمن را به کمک همکار خود راه اندازی می کرد هنوز کسی اقتصادسنجی را به معنای امروزی اش نمی شناخت. اکنون اقتصادسنجی به عنوان یک ابزار ارزشمند در میان اقتصاددان ها شناخته می شود. در این انجمن، اقتصاددان ها تلاش می کردند به کمک روش های کمی به پژوهش های اقتصادی بپردازند. همه دانشمندان می توانستند ایده های ابتدایی خود را برای بررسی و آزمایش به این انجمن
بیاورند. این انجمن پلی بین ایده دهندگان و ناظران بین المللی بود تا بتوانند تحلیل های اقتصادی را در سطح بین المللی توسعه دهند راگنار فریش علاوه بر اینکه جزو بنیانگذاران این انجمن بود، تلاش می کرد از طریق ایده های نوآورانه، به توسعه این شاخه جدید از علم اقتصاد کمک کند. کنفرانس ها و سمینارهایی که این انجمن برگزار می کرد باعث می شد بقیه هم به این شاخه نوظهور علاقه مند شوند. علاوه بر آن، انتشاراتی هم در این انجمن راه اندازی شد که به توسعه ایده ها کمک می کرد. در نهایت همین اقدامات به توسعه شاخه اقتصادسنجی در علم اقتصاد کمک کرد و باعث شد مدلسازی از این طریق، آغاز شوند.
اقتصاددان ها از نقاط مختلف جهان به عضویت انجمن اقتصادسنجی درآمدند و فضایی واقعی برای توسعه و پیشرفت فراهم کردند. اکنون پس از گذشت سال ها، هنوز این انجمن به فعالیت خود ادامه می دهد و با مطالعات نوآورانه توانسته پیشرفت های بزرگی در علم اقتصاد رقم بزند. با این حال همه هنوز هم می گویند اگر تعهد سرسختانه راگنار فریش نبود، این پیشرفت هم حاصل نمی شد.

فریش جایزه نوبل اقتصاد را به این خاطر دریافت کرد که سهم او در زمینه اقتصادسنجی به رسمیت شناخته شود. به عبارت ساده تر، می توان گفت هم انجمن اقتصادسنجی و هم قضیه اف دبلیو ال روی هم رفته باعث شدند او شایسته دریافت جایزه نوبل اقتصاد شود. یکی از دلایلی که کارهای فریش را تحسین برانگیز می کند، اقدامات میان رشته ای است که او از ابتدا به کار برده. به بیان دیگر، فریش توانسته با رویکردی میان رشته، ابزارهای آماری و ریاضیاتی را با هم ادغام کند و روشی برای تحلیل اقتصادی به وجود آورد که امروز با عنوان اقتصادسنجی شناخته می شود.
سفر کردن به کشورهای مختلف و به اشتراک گذاشتن ایده های اقتصادی با دیگر اقتصاددان ها در سایر نقاط دنیا از جمله علاق همندی های فریش بود که باعث می شد به محبوبیت زیادی هم در میان اقتصاددان های بین المللی پیدا کند. اهالی اقتصاد می گویند فریش همیشه خود را معلم می دید و تلاش می کرد شیوه های مختلف تحلیل کمی را به دانشجویان آموزش دهد. روی هم رفته، او را به عنوان چهره ای بزرگ در دنیای اقتصاد می شناسند که تحولی عمیق را در این علم ایجاد کرد.