آموزش روش گراندد تئوری (نظریه داده بنیاد)

سعید رهنما

روش گراندد تئوری Grounded Theory یا نظریه داده بنیاد یک روش تحقیق کیفی است که برای شناسایی مقوله‌های زیربنایی پدیده مورد مطالعه استفاده می‌شود. این روش توسط دو جامعه شناس به نام بارنی گلیسر Barney Glaser و آنسلم استراوس Anselm Strauss در سال ۱۹۶۷ میلادی معرفی شد. روش اصلی گردآوری داده‌ها در این روش استفاده از انواع مصاحبه است. با تحلیل و کدگذاری متن مصاحبه‌ها به ارائه مدل پارادایمی پرداخته می‌شود. در روش گراندد تئوری با استفاده از یک دسته داده‌ها، نظریه‌ای تکوین می‌یابد. به طوری که این نظریه در یک سطح وسیع، یک فرایند، عمل یا تعامل را تبیین می کند. بیشتر پژوهشگران از روش استراوس و کوربین برای انجام تحلیل گراندد تئوری استفاده می‌کنند.

نظریه حاصل از اجرای چنین روش پژوهشی، نظریه ای فراگردی است. از مزایای روش گراندد تئوری این است که:

مفهوم توسعه پایدار

سعید رهنما

توسعه پایدار که تنظیم و ساماندهی تعامل انسان و محیط و تعامل انسان با انـسان را در برمی گیرد، با تلاش های بسیار محققان و بررسی و بسط مفهومی آن امروز به موضوعی اشکار و نقشی مهم در رشد و توسعه جوامع بدل شده است. در این مسیر دسته عواملی وجود داشته اند که باعث رواج تفکر توسعه پایدار و مدیریت رشد شده اند، با هم نگاهی اجمالی به سه دسته از این عوامل خواهیم پرداخت :

1 -نتایج بد کارکردی اجرای سیاست های تعدیل ساختاری که خود برای مقابلـه بـا بحـران اقتصاد جهانی در دهه 1980 م. تدوین شده بود؛

2 -افزایش بی امان و وقفه ناپذیر فقر و گرسنگی و نابرابری در جهان؛

3 -تخریب نگران کننده محیط زیست و منابع طبیعی در نتیجه کاربرد تکنولوژی ها

تعریف آینده پژوهی

سعید رهنما

آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه­ ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده­ پژوهی منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات (یا تغییر نکردن) “امروز”، واقعیت “فردا” تولد می‌یابد. (Bell, 2003)

 آینده­ پژوهی معادل لغت لاتین “Futures Studies” است. کلمه جمع Futures به این دلیل استفاده شده ‌است که با بهره گیری از طیف وسیعی از متدلوژی‌ها و بجای تصور “فقط یک آینده” ، به گمانه­ زنی‌های سیستماتیک و خرد ورزانه، در مورد نه فقط “یک آینده” بلکه “چندین آینده متصور” مبادرت می‌شود. موضوعات آینده­ پژوهی دربرگیرنده گونه‌های “ممکن” ،”محتمل” و “مطلوب” برای دگرگونی از حال به آینده می‌باشند. (ملکی­فر و همکاران، ۱۳۸۵)

پیش فرض های آینده پژوهی

یکی از پیش فرض‌های آینده‌پژوهی اذعان به وجود گزینه‌های متعدد آینده است‌؛ آینده ممکن: هر چیزی اعم از خوب یا بد، محتمل یا بعید، می‌تواند در آینده رخ دهد.

آینده‌های محتمل: آنچه به احتمال بسیار زیاد در آینده به وقوع خواهد پیوست (مبتنی بر استمرار روندهای کنونی در آینده).

آینده‌های مرجّح: آنچه مطلوب‌ترین و مرجّح‌ترین رویداد آینده به شمار می‌رود.

هدف محتمل ساختن آینده‌های مرجح یا مطلوب است. بدین منظور باید ازآنچه که می‌خواهیم بیافرینیم تصویری روشن و شفاف در ذهن داشته باشیم (به ویژه از ارزش‌هایی که می‌خواهیم بر جوامع آینده حاکم باشند). توجه به آینده‌های ممکنی است که علی‌رغم تردید در وقوعشان‌, تحقق برخی از آنها اثر بزرگی بر زندگی مردم می‌گذارد. (Bell ,2003)

بر همین اساس، سه رویکرد به مطالعه­ ی آینده وجود دارد:

الف- آینده‌پژوهی تحلیلی، که گاه آینده‌پژوهی اکتشافی نیز نامیده می‌شود

ب- آینده‌پژوهی تصویرپرداز

ج- آینده‌پژوهی هنجاری، که گاه از آن با عنوان آینده‌پژوهی مشارکتی نیز یاد می‌شود

این سه نوع آینده، ابعاد اصلی هسته مرکزی مفاهیم مرتبط با آینده ­پژوهی، در مدل مفهومی ارائه شده در پژوهش حاضر را شکل می­ دهند.